De aidsepidemie is echt nog niet onder controle, stelt Anne Wensing. Vorig jaar liepen wereldwijd anderhalf miljoen mensen een hiv-infectie op. ‘Ondanks het feit dat mensen die hiv-medicijnen slikken het virus niet meer kunnen overbrengen, en er nu een preventieve pil is’, zegt ze. ‘En wereldwijd krijgt zo’n 25 procent van de mensen met hiv géén levensreddende medicijnen. In die groep zitten veel vrouwen en kinderen. Dat heeft te maken met zaken als stigma, ongelijkheid en geen toegang tot medicatie.’
Wensing kan het weten, want ze werkt al jaren in het hiv-veld. Samen met haar collega Monique Nijhuis leidt ze een hiv onderzoeksteam in UMC Utrecht. ‘Ons team combineert onderzoek met zieken huiszorg’, legt ze uit. ‘Wat we vinden bij ons onderzoek kunnen we vertalen naar zorg, en wat we ontdekken bij de zorg kunnen we uitwerken in onderzoek.’ Deze wisselwerking heeft al tot een baanbrekend resultaat geleid: Wensing was betrokken bij de genezing van twee mannen met hiv. Beiden hadden ook leukemie, waarvoor ze een levensgevaarlijke stamceltransplantatie moesten ondergaan. Daarbij werden zeldzame donorcellen gebruikt die resistent zijn tegen hiv, waardoor de mannen van beide ziektes genazen. ‘We hebben hiermee voor het eerst echt laten zien dat genezing van hiv mogelijk is’, zegt Wensing. ‘Het is de taak van de wetenschap om deze techniek op grotere schaal toepasbaar en veilig te maken, want nu kleven er nog erg veel risico’s aan voor mensen met hiv.’
De techniek waarover Wensing het heeft is zelfs zo gevaarlijk, dat stamceltransplantatie nu geen optie is voor mensen met hiv die niet terminaal ziek zijn. Maar de hiv-genezingen leveren wel nieuwe ideeën op. Het genetisch aanpassen van cellen bijvoorbeeld, zodat geen stamceltransplantatie nodig is.
Een complicerende factor voor de onderzoekers is dat hiv veel verschillende verschijningsvormen kent. ‘Omdat hiv zich in verschillende cellen kan nestelen en talloze mutaties kent, veel meer dan bijvoorbeeld corona, is maatwerk nodig’, zegt Wensing. ‘Met een one-size-fits-all-oplossing gaan we het niet redden.’ Maatwerk is ook noodzakelijk bij een andere veelbelovende techniek, waarbij in het lichaam een cocktail van antilichamen wordt ingebracht die het hiv-virus neutraliseert. ‘Bij apen is die techniek al succesvol gebleken, maar we weten dat deze cocktail niet voor álle apen goed werkt.’
Er is dus nog een lange weg te gaan voor dat er een middel is waarmee hiv op grote schaal kan worden genezen. Reden te meer om ook het onderzoek naar nieuwe soorten hiv-medicijnen, zoals prikpillen, onverminderd voort te zetten. Het onderzoek moet op twee fronten plaatsvinden, zegt Wensing: onderzoek naar genezing én onderzoek naar een manier om de ziekte onder controle te krijgen.
Niet alleen heeft een hiv-infectie voor iemand persoonlijk impact, vertelt ze, maar elke onbehandelde infectie betekent ook dat de epidemie moeilijker te stoppen is. Want zonder behandeling kan het virus worden doorgegeven. In Nederland zijn de meeste mensen met hiv op behandeling. Zij kunnen het virus niet meer overdragen en gezond oud worden. Het lijkt in ons land dus onder controle, maar ook hier kunnen we volgens Wensing niet achteroverleunen. ‘Tijdens de coronaperiode hebben we heel duidelijk kunnen zien dat een virus zich niet laat tegenhouden door landsgrenzen. Je kunt niet zeggen: in één land is de ziekte onder controle en nu sluiten we ons af voor de rest van de wereld. Dat werkt gewoon niet zo. In Nederland hebben we de laatste jaren een daling gezien van het aantal nieuwe infecties. Dat komt door de goede kwaliteit van onze zorg. Maar het is de vraag of die daling doorzet, gezien de huidige migratie- en reisbewegingen.’
Bij de zoektocht naar een definitief geneesmiddel voor hiv is samenwerking in de wetenschap cruciaal’, zegt Wensing. Samenwerking tussen verschillende disciplines en verschillende landen. ‘Het is belangrijk om samen te werken met mensen uit de zorg en natuurlijk met de mensen die hiv hebben’, zegt Wensing. ‘Zij brengen immers de dagelijkse ervaring in. En we hebben gepassioneerde onderzoekers nodig, ook jonge mensen die out of the box denken. Maar bovenal moeten we voldoende fondsen hebben om dit alles te kunnen realiseren.’
