Open brief aan UvA over eredoctoraat voor vaccinontwikkelaars BioNTech

Geachte Prof. T.B.H. Geijtenbeek en Prof. dr. Y. van Kooyk,

cc. Prof. KI.J. Maex; Prof. dr. S.J.G. van Wijnbergen; Studievereniging SEFA; Medische Faculteit der Amsterdamsche Studenten

Op de Dies Natalis die 10 januari zal plaatsvinden, zal de Universiteit van Amsterdam (UvA) eredoctoraten uitreiken aan prof. Ugur Sahin en dr. Özlem Türeci. Wij schrijven u als zes organisaties en experts uit Nederland, allen werkend op het gebied van toegang tot medicijnen. Met deze brief willen we enkele zaken onder de aandacht brengen en de UvA verzoeken om gelijke en wereldwijde toegang tot medicijnen een centraal thema te maken van de viering.

Wij zijn het zonder uitzondering eens met de UvA dat de kandidaten “cruciale bijdragen hebben geleverd aan onderzoek naar de ontwikkeling van mRNA-vaccins, in het bijzonder voor hun werk voor het BioNTech/Pfizer-vaccin voor COVID-19” en erkennen het belang om deze belangrijke wetenschappelijke doorbraak te vieren. Het mRNA-vaccin is doorslaggevend gebleken in de strijd tegen het coronavirus en mogelijk voor andere infectieziekten.

Er bestaat geen twijfel over dat het belangrijke werk van Prof. Sahin, Dr. Türeci en hun team de ontwikkeling en distributie van dit vaccin mogelijk heeft gemaakt. Deze distributie is echter grotendeels beperkt gebleven tot hoge-inkomenslanden, terwijl miljoenen mensen uit lage- en middeninkomenslanden geen toegang hebben tot deze cruciale vaccins. Ter vergelijking: in Nederland is bijna 86 procent van alle volwassenen volledig gevaccineerd, en hebben velen al een boosterprik gehaald of hiervoor een afspraak gemaakt. Daarentegen heeft slechts 8.5% van de mensen in lage-inkomenslanden een eerste dosis toegediend gekregen. Naast dat dit ertoe leidt dat er meer mensenlevens verloren gaan, verlengt het de pandemie doordat er nieuwe varianten kunnen ontstaan, als gevolg van de lage vaccinatiegraad wereldwijd. Dit ondervonden we eerder met de Delta-variant en nu met Omikron.

Tijdens de pandemie zijn er wereldwijd verschillende initiatieven ontwikkeld om de toegang tot vaccins in lage- en middeninkomenslanden te bevorderen. Echter, geen van deze initiatieven heeft de doelstelling behaald. COVAX, een initiatief van GAVI, is in april 2020 opgericht om de levering van vaccins aan lage- en middeninkomenslanden te garanderen. Maar tegen het einde van 2021 heeft het slechts 700 miljoen  van de 2 miljard beloofde vaccins geleverd. Farmaceutische bedrijven zijn er niet in geslaagd om vaccins aan COVAX te leveren en hebben in plaats daarvan prioriteit gegeven aan de verkoop aan hoge-inkomenslanden. Als gevolg hiervan is COVAX nu afhankelijk van donaties uit de vaccinoverschotten van deze rijkere landen, die tot dusver worden gekenmerkt door vertragingen, onvoldoende hoeveelheden en in sommige gevallen naderende vervaldata.

Om technologieoverdrachten van grote farmaceutische bedrijven naar fabrikanten in lage- en middeninkomens landen te faciliteren heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de Covid-19 Technology Access Pool (C-TAP) en de mRNA technology transfer hub in Zuid-Afrika opgezet. Deze mechanismen kunnen ervoor zorgen dat we losbreken van farmaceutische monopolies en in plaats daarvan generieke en lokale productie stimuleren. Uit een recent onderzoek van Artsen Zonder Grenzen en AccessIBSA blijkt dat er wereldwijd meer dan 100 goedgekeurde fabrikanten zijn die mRNA-vaccins kunnen produceren, maar zolang patenthoudende bedrijven hun technologie niet delen, blijft deze capaciteit onbenut. Ook wordt het voorstel van Zuid-Afrika en India, de zogenaamde TRIPS-waiver, om tijdelijk de intellectuele eigendomsrechten (IP) voor medische hulpmiddelen voor COVID-19 op te heffen en bedrijven over de hele wereld toe te staan om COVID-19 vaccins en andere medische hulpmiddelen te produceren, al 14 maanden geblokkeerd bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO) door o.a. de Europese Unie, waaronder Nederland.  In de tussentijd zijn er veel levens verloren gegaan en kampen we wereldwijd met weer een nieuwe variant.  

De rol van BioNTech in deze ongelijkheid kan niet worden ontkend. In 2021 was enkel 2% van het Pfizer/BioNTech-vaccin gereserveerd voor COVAX en maar 1% is geleverd. Bovendien hebben BioNTech en Pfizer een prijs van tot wel $30 per dosis in rekening gebracht, terwijl de ontwikkeling ervan aanzienlijk is gefinancierd door publiek geld. Het is bijna onmogelijk voor lage- en middeninkomenslanden om met een dergelijke prijs te concurreren. Bovendien zijn bedrijven niet transparant over de prijzen die ze vragen voor het vaccin, hoe deze tot stand zijn gekomen en de research & development kosten. Tegelijkertijd betalen ook lage-inkomenslanden recordprijzen voor de vaccins.

 BioNTech heeft er herhaaldelijk voor gekozen om winst boven mensenlevens te stellen, waarbij zij wereldwijd exorbitant hoge prijzen vragen waardoor vele mensen geen toegang tot vaccins hebben. Een studie van de People’s Vaccine Alliance wijst uit dat Pfizer, BioNTech en Moderna $1.000 per seconde verdienen, terwijl een groot deel van de financiering voor de ontwikkeling van het vaccin publiek geld was.  

Ten slotte heeft BioNTech zich uitgesproken tegen de TRIPS-waiver. Prof. Sahin verklaarde dat het opheffen van IP “geen oplossing is”, en negeert hiermee de oproep van meer dan 100 landen, inclusief de landen die het meest getroffen zijn door de ongelijkheid. Een pandemie is een wereldwijd probleem en vereist wereldwijde samenwerking. Er zijn al talloze levens verloren gegaan en helaas lopen er nog veel meer gevaar.  Urgente actie is nodig.

Als reactie op het gebrek aan vaccinproductie op het Afrikaanse continent tekende BioNTech een memorandum van overeenstemming met Senegal en Rwanda om fabrieken op te richten voor vaccinproductie. Dit is echter niet een oplossing voor de ongelijkheid en het gebrek aan toegang waar miljoenen mensen op dit moment mee worden geconfronteerd. Deze fabrieken houden het farmaceutische monopolie van BioNTech in stand en het zal daarnaast jaren kosten totdat deze productie op gang komt. Tegelijkertijd weigert het bedrijf om zijn technologie met de daarvoor opgezette mechanismen te delen en blijft de capaciteit van bestaande Afrikaanse fabrikanten en de mRNA technology transfer hub van de WHO ongebruikt.

Bij de bekendmaking van de eredoctoraten stelt prof. Geijtenbeek dat “deze eredoctoraten mogelijk een enorme boost geven aan de bestaande samenwerking rond de ontwikkeling van een vaccin tegen hiv en kanker, en aan andere Amsterdamse topgroepen op het gebied van immuniteit- en infectie-onderzoek”. Wij delen die hoop, maar willen ook benadrukken dat het van cruciaal belang is dat gelijkheid en toegankelijkheid leidend zijn in alle stadia van deze samenwerkingen.

Op dezelfde dag dat prof. Sahin en dr. Türeci hun eredoctoraat ontvangen, krijgt ook WTO-directeur-generaal Ngozi Okonjo-Iwaela een eredoctoraat. Al meer dan een jaar roepen wij, de ondergetekenden, samen met vele anderen, de WTO en farmaceutische bedrijven op om zich in te zetten voor vaccingelijkheid. Met deze brief willen wij de UvA verzoeken om zich bij deze oproep aan te sluiten.  In het instellingsplan 2021-2026 staat dat inclusiviteit een belangrijke kernwaarde is van de UvA en dat kansenongelijkheid, sociale onrechtvaardigheid en uitsluiting zal worden bestreden, o.a. door de mechanismen erachter bloot te leggen. Daarom vragen wij de UvA vaccingelijkheid een centraal thema te maken tijdens de Dies Natalis van 10 januari, hun samenwerking met BioNTech te gebruiken om hen aan te sporen hun technologie te delen en ervoor te zorgen dat medicijnen en vaccins die uit deze samenwerking voortkomen beschikbaar zullen zijn voor iedereen, overal ter wereld.

Hoogachtend,

Judith Sargentini, Adjunct Directeur – Artsen zonder Grenzen

Mark Vermeulen, Directeur – Aidsfonds – Soa Aids Nederland

Pepijn Gerrits, Director Programs – Oxfam Novib

Wilbert Bannenberg, Voorzitter – Stichting Farma ter Verantwoording

Winne van Woerden, Nationaal Coördinator Nederland – Universities Allied for Essential Medicine Nederland

Mariëlle Bemelmans, Directeur – Wemos