Ndaba Mandela: “Aids heeft van mij een wees gemaakt”

Twee ouders verliezen aan aids. Dat is niet niks.

“Aids heeft van mij de wees gemaakt die ik vandaag de dag ben. Wat dat betreft ben ik een van de vele Zuid-Afrikanen die je hetzelfde verhaal zal vertellen. Er zijn honderd duizenden mensen die net als ik door deze verschrikkelijke ziekte wees zijn geworden.”

In 2005 stierf je vader, de zoon van Nelson Mandela, aan de gevolgen van aids. Je grootvader nam toen een moedig besluit.

“Het was in de tijd dat er nog een enorm taboe rustte op hiv en aids. Maar mijn opa was trots op mijn vader. Hij wilde niet meedoen aan de schaamte van anderen. En dus belegde hij een persconferentie om te vertellen dat zijn zoon was gestorven aan aids. We waren de eerste prominente familie in Zuid-Afrika die hier openlijk over vertelde. En daarmee gaf mijn opa miljoenen mensen de moed om ook open te zijn over hiv. Want als deze ziekte ook de Mandelafamilie kon treffen, en als Nelson Mandela openlijk over een van zijn kinderen kon praten, dan konden andere mensen dat ook doen. Er veranderde iets die dag.”

Bij je moeder ging het heel anders.

“Mijn moeder stierf twee jaar eerder dan mijn vader. Ik was twintig toen. Het was een intens verdrietige periode in mijn leven. Ik was boos op mijn oom en tante. Zij wisten dat mijn moeder hiv had, maar hielden het geheim. Tegen de tijd dat ik haar naar de kliniek bracht, was het al te laat. 

Het was de arts die me vertelde dat ze hiv had en de kliniek niet meer zou verlaten. Ik was kwaad op mijn moeder, omdat ze me niks had verteld. En op mezelf. Want ik kon natuurlijk zien dat ze ziek was. Ze was er erg slecht aan toe. Maar ze zei er nooit iets over. Ik denk dat ze niet wilde dat haar kinderen zich zorgen zouden maken. Je weet hoe moeders zijn. Binnen een maand was ze dood.”

Je noemt het stigma rondom hiv en aids net zo dodelijk als de ziekte zelf. Waarom is dat?

“Door het stigma is het voor veel mensen onmogelijk om aan hun geliefden te vertellen dat ze hiv hebben. Bij mijn moeder zag ik het gewicht van de enorme schaamte en eenzaamheid als een letterlijke last op haar smalle schouders drukken. Het was een van de verdrietigste momenten in mijn leven.’ Ndaba zucht gefrustreerd. 

‘Veel mensen met hiv sterven in eenzaamheid. Ze zijn banger voor de reacties uit hun omgeving dan voor de dood zelf. Snap je hoe absurd dat is? Het is echt waanzin!’ Ndaba zucht nog eens en vervolgt: ‘Er is niets zo erg als de pijn van het verlies van je moeder. Een moeder is echt de hoeksteen van iedere huishouding. Vooral in onze Afrikaanse maatschappij. Dus wanneer je moeder wegvalt, blijft er een gigantische leegte achter. Niet alleen in je leven als individu. Maar ook in je familie. Want onze moeders zijn de verbinders én de opvoeders van het gezin. Zij maken van een kleine jongen een man.”

Je opa, Nelson Mandela, zei: ‘Wanneer de moeder van een man sterft, zal hij de koers van zijn eigen leven opnieuw beschouwen.’Gold dit ook voor jou?

“Om heel eerlijk te zijn, was ik volledig de weg kwijt toen mijn moeder stierf. Ik denk dat het die pijn is, die leegte, waardoor je hele wereld even stilstaat.’ Ndaba slikt even. ‘Ik gebruikte veel drank en andere verdovende middelen om de pijn te verdringen. Maar je komt op dat punt, zoals mijn opa zei, dat je je afvraagt wat je wilt doen met je leven. Het werd de geboorte van mijn eigen stichting, met als doel om jongeren in Afrika kracht te geven. We houden ons bezig met allerlei dingen waar de jeugd in Afrika mee te maken heeft. Denk aan onderwijs, technologie, landbouw en het promoten van de Afrikaanse cultuur. We willen dat jongeren trots zijn op wie ze zijn. En natuurlijk spelen hiv en aids daarbij een belangrijke rol. Want wat voor toekomst, wat voor hoop kunnen we aan onze kinderen geven, als de dreiging van hiv en aids boven hun hoofd hangt?”

Hoeveel activisme heb jij van Nelson Mandela geërfd?

“Ehm, misschien een beetje … want ik ben niet zo gedisciplineerd als mijn opa, haha. Maar onze waarden zijn hetzelfde. En onze generatie bouwt verder op zijn nalatenschap en visie van hoe Afrika er in de volgende drie generaties uit moet zien. Ik zei je al eerder dat hiv en aids een hele generatie in ons land wees hebben gemaakt. Maar niet alleen dat. Hiv en aids hebben ervoor gezorgd dat mensen niet meer durven te dromen, of hun dromen niet meer durven na te jagen. Dat raakt ook onze mensenrechten. Voor de meeste mensen hier waren medicijnen lange tijd onbetaalbaar. Het is pas sinds een jaar of drie dat de prijzen omlaag zijn gegaan.”