Een veelbelovend hiv-vaccin? Dit moet je weten over het IAVI-onderzoek

Onderzoeksresultaten die in februari al werden gepresenteerd worden sinds dit weekend plotseling veel gedeeld op social media. Het gaat om fase 1-resultaten van de IAVI G0001-studie, een onderzoek dat een innovatieve vaccinaanpak test. 

Is het goed nieuws? Zeker! Is het te vroeg om te juichen? Dat ook. 

We zetten de feiten voor je op een rijtje.

Wat is er precies ontdekt? 

• De onderzoekers hebben ontdekt dat de eerste stap in een nieuw soort vaccinatieaanpak die ze hebben bedacht, werkt. De aanpak bestaat uit meerdere, nog te ontwikkelen vaccins die op elkaar voortbouwen en het afweersysteem trainen.  
• De wetenschappers richtten zich op specifieke, zeldzame immuuncellen, die ze wilden activeren om een sterke antistof tegen hiv te produceren: een broadly neutralizing antibody (bnAb). Bij 97 procent van de deelnemers aan dit onderzoek waren die geactiveerde cellen terug te vinden in het bloed. Missie geslaagd dus! De volgende stappen in de vaccinatieaanpak moeten uiteindelijk zorgen voor de aanmaak van voldoende bnAbs.
• Hiv muteert (verandert) ontzettend veel en snel. Daarom is het zo moeilijk om een vaccin voor hiv te ontwikkelen. De bnAbs die de onderzoekers willen opwekken, kunnen heel veel verschillende hiv-stammen (varianten) onschadelijk maken. 
• Er wordt dus eerst bedacht welke antistoffen je wilt dat de cellen aanmaken, om dat vervolgens als opdracht aan het lichaam te geven. Het mooie is dat deze vaccinatiestrategie niet alleen voor hiv, maar ook voor andere ziekteverwekkers zou kunnen worden ingezet, zoals influenza, hepatitis C of malaria.

Hebben we nu binnen een jaar een werkend vaccin, net als voor covid? 

Er zijn nog veel stappen te zetten, en er is nog veel wat we niet weten: 

• Het gaat hier om de eerste stap in de nieuwe vaccinatieaanpak. Dit vaccin beschermt nog niet tegen hiv, maar door dit onderzoek hebben de wetenschappers wel een beeld van hoe het volgende vaccin in de aanpak eruit zou moeten zien. Dat betekent echter nog veel meer onderzoek. 

• We weten dat de bnAbs die aangemaakt moeten worden veel hiv-stammen (varianten) onschadelijk kan maken, maar niet allemaal. Een volledig werkend vaccin zou voor de productie van meerdere soorten bnAbs moeten zorgen. 
• De belangrijkste test zal de laatste zijn: blijven de bnAbs langdurig in het lichaam en maken ze hiv onschadelijk voordat het virus zich in je cellen verstopt? Het antwoord op die vragen hebben we voorlopig nog niet. 

Om moedeloos van te worden? Zeker niet! 

Vooruitgang in de wetenschap betekent soms grote sprongen, en soms stappen terug. Vorig jaar werd een grootschalige fase 3-studie naar een hiv-vaccin nog voortijdig stopgezet omdat dit vaccin toch niet effectief bleek. Maar ook dat levert kennis op. 

• De mRNA-technologie die succesvol werd gebruikt voor enkele Covid19-vaccins is zo’n belangrijke sprong. De onderzoekers gebruikten een andere methode voor dit hiv-vaccin, maar gaan nu samenwerken met Moderna om een mRNA-variant te maken.
  Vorige maand bleek ook een ander mRNA-vaccin tegen een hiv-achtig virus gedeeltelijk effectief te zijn bij apen. 
• De laatste jaren zijn door nieuwe technologieën steeds meer sterke antistoffen geïdentificeerd, o.a. door Nederlandse onderzoeker Rogier Sanders. Het is dankzij die kennis dat dit vaccin gemaakt kon worden. Andere wetenschappers proberen in door Aidsfonds gefinancierd onderzoek die antistoffen zo aan te passen dat ze hiv ook kunnen genezen. 
• Dit onderzoek is er één van velen. Wetenschappers doen niet alleen onderzoek naar vaccins, maar onderzoeken ook verschillende mogelijke genezingsmethodes of de daarvoor benodigde tussenstappen. Al die onderzoeken vormen de bouwsteentjes van de manieren waarop we de hiv-epidemie uiteindelijk definitief kunnen stoppen.