Loiza Lamers en Cleopatra Kambugu strijden voor gelijke behandeling

‘Ik denk niet dat ik ooit een model zal zijn, maar toen ik je net ontmoette zag ik in jou een weerspiegeling van mezelf’, zegt Cleopatra Kambugu tegen Loiza Lamers, die tegenover haar zit. ‘Omdat je uit een klein dorp komt, hoe dapper je bent en hoever je het als vrouw – en als trans vrouw – hebt geschopt.’ De vrouwen ontmoeten elkaar in de Keniaanse hoofdstad Nairobi. De Nederlandse Loiza is er in haar rol als Aidsfonds-ambassadeur, de Oegandese Cleopatra voor haar werk als mensenrechtenactivist bij een van Aidsfonds’ partners. Hun werelden zien er totaal verschillend uit, maar dat Cleopatra zichzelf in Loiza herkent is niet vreemd. Beiden zijn transgender vrouw, waren onderwerp van een documentaire en hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel. ‘Alle mensen zijn gelijk, maar er is geen gelijkheid’, zegt Loiza. ‘Ik denk echt dat ongelijkheid de kickstarter is van alle ellende in de wereld.’

Kwetsbaar opstellen 

Cleopatra (‘Zeg maar Cleo’) is het roerend met haar eens. Vorig jaar schreef ze geschiedenis door de eerste Oegandese te worden van wie het geslacht officieel werd gewijzigd in haar paspoort. ‘Ik las de wet eens goed door en zag nergens staan waarom het niet zou kunnen’, vertelt ze. 

‘Maar ik ben na die wijziging wel meteen het land uitgegaan voor mijn veiligheid.’ Dat was niet voor het eerst. Cleo vluchtte in 2013 al naar Kenia nadat ze op de voorpagina van een nationale krant was geout als ‘homoseksueel’, kort nadat Oeganda een controversiële anti-homowet had ingevoerd. In die periode werd ze gevolgd door een documentairemaker, met als resultaat de film The Pearl of Africa. Ook haar transitie werd daarin vastgelegd.

 ‘Hoe was dat?’ wil Loiza weten. ‘Heel oncomfortabel’, antwoordt Cleo. ‘Maar ik realiseerde me dat de wereld niet voor ons, trans personen, is gemaakt. En dat we vrijwel niet vertegenwoordigd worden. Daarom wilde ik mijn persoonlijke verhaal vertellen, in de hoop dat het voor iemand een verschil maakt.’ Dat was precies de gedachte die Loiza had bij haar documentaire, Altijd al Loiza, vertelt ze: ‘Je stelt je zo kwetsbaar op, inderdaad. Iedereen heeft een mening over je. Dat is niet altijd makkelijk.’

Sterven door stigma

Cleo zet zich als activist in voor de rechten van de lhbtiq+-gemeenschap, en dat heeft alles te maken met de aidsbestrijding. Deze groep mensen kan immers vaak niet terecht bij zorginstanties. ‘De basisvraag is: hoe krijg je de juiste zorg als je niet tegen een arts kunt zeggen dat je trans bent? Als je al naar een arts durft’, zegt Cleo. ‘Ik heb geen hiv, maar ik ben er wel door getroffen. Ik ben nu 36 jaar, terwijl mijn vrienden stierven toen ze 22 of 23 waren.’ Ze prijst zich gelukkig dat ze geen hiv heeft opgelopen. ‘Het móét ergens goed voor zijn dat ik er nog ben, terwijl zoveel anderen er niet meer zijn. Elke dag dat ik wakker word en mijn werk kan doen, wil ik het verschil maken. Ervoor zorgen dat hiv voor een andere 22-jarige trans of queer persoon geen doodsvonnis meer betekent.’

Nooit een ding 

Cleo kijkt haar gesprekspartner nieuwsgierig aan en vraagt hoe zij betrokken raakte bij de aidsbestrijding. ‘In het dorp waar ik opgroeide was hiv nooit een ding’, antwoordt Loiza. ‘Mijn ouders vertelden er wel over, en over het belang van veilige seks, maar ik kende niemand die hiv had. Maar toen kwam Aidsfonds op mijn pad en verdiepte ik me meer in het onderwerp. Ik ontdekte wat het probleem van de epidemie is: niet dat er geen medicijnen zijn, maar dat er ongelijkheid is. Mensen sterven aan de gevolgen van aids door politieke keuzes, door stigma, door armoede, door niet mogen zijn wie je bent. Tegen ongelijkheid vecht ik al sinds mijn zevende, dus de aidsbestrijding is ook mijn gevecht.’

Het redden waard

Loiza’s woorden herinneren Cleo aan corona, zegt ze. ‘Kijk hoe snel daar een vaccin voor was! Een epidemie is blijkbaar pas interessant wanneer iedereen er direct door geraakt wordt. Waarom is de hiv-epidemie er anders nog steeds, terwijl de oplossingen er al zijn? 

De meest geprivilegieerde mensen bespreken de vraag of ons redden de investering wel waard is. Gezondheidszorg voor iedereen, inclusief trans personen, ís geen debat!’ Cleo’s hoop voor de toekomst is dat ons leven niet wordt bepaald door onze huid of ons uiterlijk, zegt ze. ‘Transgender mensen hebben zoveel te bieden. Ik ben moleculair bioloog, maar kan daar in Oeganda niets mee doen omdat ik trans ben. Hoe mooi zou het zijn als de wereld het zou aandurven transgender mensen te accepteren, zodat wij kunnen laten zien wat we te bieden hebben? Ik droom van een eerlijke, rechtvaardige wereld waar we diversiteit vieren en niet blijven hangen in onze verschillen.’ Daar is Loiza het roerend mee eens: ‘Wat zij zegt.’