Ten strijde tegen oorlogsprofiteurs: Oekraïners gaan voor eerlijke medicijnprijzen
Tegen de achtergrond van snelle oorlogsontwikkelingen is in Oekraïne een ander gevecht gaande. De Oekraïense Veronika Koichubei en Anastasia Homeniuk trekken ten strijde tegen oorlogsprofiteurs en vóór eerlijke medicijnprijzen. Ze vertellen over de grote impact die kleine overwinningen kunnen hebben.
Ze hebben allebei slecht geslapen door droneaanvallen en het nachtelijke luchtalarm in Kyiv, maar Veronika Kochubei en Anastasia Homeniuk vertellen daardoor niet minder gepassioneerd over hun werk als we met hen videobellen.
De vrouwen zetten zich met steun van Aidsfonds in voor betaalbare medicijnen voor mensen met hiv in Oekraïne. Ze vechten patenten aan en voeren actie voor betere wetgeving.
Zo werken patenten
Een patent geeft een farmaceutisch bedrijf (meestal) 20 jaar het alleenrecht om een door hen uitgevonden medicijn te maken en te verkopen. Het idee is dat het bedrijf zijn ontwikkelkosten zo – zonder concurrentie – kan terugverdienen.
In de praktijk betekent dit ook dat fabrikanten langdurig veel winst kunnen maken ten koste van mensenlevens, omdat niet iedereen ze kan betalen en er geen goedkope alternatieven zijn.
De grootste doorn in hun oog op dit moment: een wet die zorgt dat medicijnfabrikanten hun patenten ongelimiteerd kunnen behouden zolang de oorlog voortduurt.
“Dit was niet de intentie van deze wet,” vertelt Anastasia, die het werk in Oekraïne coördineert, “maar hij is slecht verwoord, waardoor hij zo geïnterpreteerd kan worden dat patenten geldig blijven na hun verloopdatum.”
Oorlogsprofiteurs
Sommige fabrikanten maken gebruik van deze wet om concurrentie tegen te gaan en hun prijzen hoog te houden. “Oorlogsprofiteurs,” noemt Anastasia ze. Voor een medicijn dat wordt ingezet tijdens de behandeling van kanker bij kinderen bijvoorbeeld, maar ook voor caspofungin, voor de behandeling van een infectie die veel voorkomt bij mensen met een vergevorderde hiv-infectie.
“Dit is een van de duurste medicijnen in Oekraïne,” weet Veronika, juridisch expert in het project. “De registratie van een goedkope versie in 2023 werd verworpen, terwijl het patent toen al een jaar was verlopen. Dit kost de samenleving honderdduizenden euro’s extra. Dat is écht veel op het zorgbudget in oorlogstijd.”
Deze fabrikanten maken misbruik van patentenrechten en profiteren van de oorlog.
Anastasia Homeniuk – projectcoördinator patenten in Oekraïne
Lange adem
Dankzij het werk van het team lijkt de eerste stap naar verandering nu gezet. Na onophoudelijk actievoeren en aandringen bij de politiek heeft een wetsvoorstel nu goedkeuring van de Oekraïense veiligheidsraad, waardoor de verwachting is dat de huidige wet zal worden aangepast.
Goed nieuws, maar ook frustrerend dat dit proces drie jaar heeft geduurd, vindt Veronika.
Er is een lange adem voor nodig, maar wanneer een succes behaald wordt is de impact groot. Zo’n wetswijziging zal bijvoorbeeld ook de snelheid waarin een patent kan worden aangevochten positief beïnvloeden.
Oneerlijke verlenging
Bijvoorbeeld van een patentaanvraag die Veronika nu aanvecht, van de hiv-remmer rilpivirine. “Dit is een goed voorbeeld van evergreening,” legt ze uit. Een manier om een patent altijd geldig proberen te houden. Daarbij vraagt de fabrikant een nieuw patent aan met slechts een kleine aanpassing op een bestaand medicijn. Zo proberen ze hun monopoliepositie langer te behouden.
“Dit medicijn is al lang op de markt, maar nu heeft de fabrikant een nieuwe patentaanvraag gedaan. Het enige verschil is de dosering, omdat het is gericht op kinderen. Maar je hoeft geen apotheker te zijn om te begrijpen dat je voor een ander lichaamsgewicht een andere dosering gebruikt. Toch behoudt de fabrikant, als deze aanvraag wordt goedgekeurd, het alleenrecht op productie van deze hiv-remmer tot 2041 in plaats van 2031.”
Ze kijken dan ook reikhalzend uit naar de reactie van het Oekraïense patentencentrum op hun ingediende bezwaar.
Nieuwe patentenwet
Hoopgevend: ook bij het patentencentrum zien ze het effect van hun werk terug.
“Tot 2020 was de bescherming van medisch intellectueel eigendom in Oekraïne veel strenger dan in de EU,” zegt Anastasia. “Patenten werden heel makkelijk toegekend voor minimale aanpassingen aan een bestaand medicijn. En zelfs als een patent verliep had je makkelijk nog 1 of 2 jaar extra monopolie omdat het registratieproces voor een generieke versie pas mocht starten na het verlopen van het patent.
“Patentbehandelaren zagen het als hun taak om patenteigenaren te beschermen en zagen meer patenten als een succes. We hebben langer dan 6 jaar gestreden voor hervorming van de patentenwet, die er in 2020 kwam.”
Daar plukken Oekraïners nu de vruchten van. “We zijn onder de indruk van de verandering die we zien in de patententoekenningen,” beaamt Veronika. “We zien steeds meer slechte patentaanvragen verworpen worden omdat er met striktere criteria wordt gekeken.”
Dat betekent meer en snellere beschikbaarheid van generieke medicijnen. En dat de overheid voor hetzelfde geld meer mensen goede opties voor levensreddende behandeling kan bieden. Steeds een stapje dichter bij het einde van aids.
Met de steun van onze donateurs zetten activisten als Veronika en Anastasia zich in voor eerlijke medicijnprijzen in Oekraïne, Kenia, Indonesië en Mozambique.
