Thumbi Ndung’u zet Afrikaanse vrouwen centraal in hiv-genezingsonderzoek
Om genezing voor iedereen toegankelijk te maken, werkt Aidsfonds samen met de beste internationale onderzoekers. Professor Thumbi Ndung’u uit Zuid-Afrika is een van hen. Hij stelt Afrikaanse vrouwen centraal in zijn onderzoek, want die zijn in de wetenschap nog - onterecht - onderbelicht.
Onderzoeker Thumbi Ndung’u komt oorspronkelijk uit Kenia en studeerde aan de universiteit van Harvard. Hij deed impactvol hiv-onderzoek en ontving verschillende prijzen voor zijn baanbrekende werk. Na zijn promotie besloot hij terug te keren naar Afrika om bij te dragen aan het oplossen van hiv en aids. In Durban, Zuid-Afrika, leidt hij als directeur van het Africa Health Research Institute een groot hiv-onderzoeksteam.
Verschillen
Dat Thumbi terugkeerde naar Afrika had een simpele reden: hij wilde naar het continent waar wereldwijd de meeste mensen wonen door hiv zijn getroffen: 70 procent. “Ik wilde bijdragen aan het oplossen van hiv, dus juist dáár onderzoek doen.” Belangrijk voor genezingsonderzoek is kennis van genetische verschillen tussen mensen in Europa en Afrika. Deze verschillen kunnen van invloed zijn op het onderzoek zelf en de effectiviteit van een behandeling. Ook komen in Afrika andere hiv-subtypes voor dan in Europa. Zonder kennis van al deze verschillen is er geen wereldwijde genezing mogelijk.
Invloedrijk
Voordat Thumbi zich volledig toelegde op onderzoek naar genezing, werkte hij aan de ontwikkeling van vaccins en de uitrol van antiretrovirale therapieën. “Antiretrovirale therapieën (hiv remmers) zijn zeer effectief gebleken en hebben een enorme impact, maar mensen moeten de medicatie wel de rest van hun leven slikken.”
Hij toont een afbeelding waarop te zien is hoeveel mensen er leven met hiv in een deel van de provincie KwaZulu-Natal, waar hij werkt. “Let op de groep tussen de 25 en 44 jaar,” zegt hij. “Daarvan is de meerderheid vrouw: 60 procent. Dat is een enorm aantal,” benadrukt hij. “Deze groep moet de rest van hun leven elke dag medicijnen slikken. En dat is niet altijd makkelijk in een leefomgeving die arm is en vaak niet beschikt over de middelen die nodig zijn voor een effectieve behandeling, denk aan water, voedsel, geld en vervoer.
“Maar misschien nog wel het lastigste is de diepgewortelde stigma, discriminatie en taboes die er heersen rondom hiv en aids. Dit leidt er vaak toe dat veel mensen hun medicatie niet nemen. Dat blijkt uit het feit dat bij een deel van de mensen, tot zo’n 10 procent, het virus muteert. Die mutaties ontstaan doordat de medicijnen verkeerd, onregelmatig of helemaal niet worden ingenomen. Vervolgens wordt het virus resistent voor medicatie.”
Schaamte
Bovendien houden veel zwangere vrouwen met hiv in Afrika dat geheim voor hun familie, als ze het zelf überhaupt al weten. In Nederland wordt je getest op hiv als je zwanger bent, daar is in Afrika geen sprake van. Veel mensen daar zijn ziek en hebben hiv maar hebben daar gewoonweg geen weet van. Thumbi: “Het wordt gezien als een schande om hiv te hebben. In sommige gevallen zijn zwangere vrouwen met hiv uit de familie gezet en verstoten door de gemeenschap. Soms met geweld. Dus om problemen te voorkomen, vertellen sommige vrouwen niets, daardoor krijgen ze geen medicijnen en daarmee dragen ze hiv over op hun baby. Zo gaat de verspreiding door.”
Genezing is de oplossing
Dat er hiv-medicatie bestaat, is natuurlijk fantastisch. Maar, zegt Thumbi: de groep die deze medicijnen nodig heeft is zo enorm, de leefomstandigheden zo minimaal en het stigma zo groot, dat de kans dat niet iedereen elke dag medicatie neemt, óók enorm is. Waarmee de kans op verspreiding en resistentie alleen maar toeneemt. In feite is hiv-medicatie toedienen op zo’n grote schaal dus niet de meeste effectieve manier om hiv en aids te bestrijden. Daarbij is medicatie duur en drukt het daarmee enorm op de zorgkosten; zeker in landen waar al veel armoede heerst. Genezen, dát is de oplossing. Gedreven door dat inzicht besloot hij zich daar volledig aan te wijden.
Hiv genezen; hoe werkt dat?
Kort gezegd: hiv is slim en verstopt zich voortdurend. Wetenschappers die zich focussen op genezing, hebben als taak het virus te vinden en vervolgens te bestrijden. Helaas komt het slimme virus ook nog eens voor in meer dan tien verschillende verschijningsvormen; subtypes. Een one size fits all genezingsmethode bestaat dus niet.
Om die reden is het extra belangrijk om wereldwijd alle kennis en kunde te bundelen. Elke hiv-onderzoeker heeft specifieke kennis, waardoor de puzzel beetje bij beetje wordt gelegd. Tot nu toe heeft onderzoek ertoe geleid dat we steeds beter weten waar de hiv-geïnfecteerde cellen zich verstoppen. Ook kunnen we hiv uit een geïnfecteerde cel ‘knippen’. Op papier kan hiv dus worden opgespoord en vernietigd, maar in de praktijk toepassen is een ander verhaal.
Vrouwen met hiv hebben de volle aandacht van Thumbi’s onderzoek. In Afrika is de helft van alle mensen met hiv vrouw. In tegenstelling tot Europa en de Verenigde Staten, waar meer dan de helft man is. Tegelijkertijd is slechts 20 procent van de deelnemers aan onderzoek naar genezing van hiv vrouw. Eigenlijk richt onderzoek zich dus bijna volledig op mannen. Kortom, stelt hij, we moeten ons in de strijd tegen hiv en aids meer richten op Afrika en op vrouwen.
Kennis delen
Terug naar de samenwerking tussen westerse en Afrikaanse hiv- en aidsonderzoekers. “Het delen van kennis en expertise is wereldwijd van groot belang”, benadrukt Thumbi. “De onderzoeksresultaten naar de genezing van Afrikaanse vrouwen hebben natuurlijk ook impact op mensen met hiv in het Westen.” Daarbij, vindt Thumbi, is samenwerking sowieso van belang om hiv en aids de wereld uit te krijgen. “Samenwerking tussen onderzoekers en landen, maar ook tussen wetenschappers en de gemeenschap; de mensen die met hiv leven. Alleen door kennis te delen kunnen we grote stappen maken.” Hij ziet de komende jaren met optimisme tegemoet. “Ik hoop dat we over een jaar of vijf kunnen melden dat er daadwerkelijk mensen zijn genezen van hiv. Waardoor ze niet meer afhankelijk zijn van de beschikbaarheid van medicatie en niet meer hoeven te lijden onder stigma en discriminatie. Dat is mijn droom.”
